De toekomst van de aarde in handen van de jongeren

Het Internationaal Jaar van de Planeet Aarde is een gemeenschappelijk initiatief van UNESCO en de International Union for Geological Sciences (IUGS). Het beoogt een ruimere verspreiding en een doeltreffender gebruik van de kennis die door zowat 400.000 onderzoekers wordt vergaard, die wereldwijd onze planeet bestuderen.

Het betreft in het bijzonder informatie voor de preventie van natuurrampen, voor een duurzaam gebruik van de natuurlijke rijkdommen op de aarde of voor een betere opvolging van de opwarming van de aarde.

Het internationaal wetenschappelijke programma richt zich op 10 grote multidisciplinaire thema's:

 

• Aarde en gezondheid - een gezonde omgeving opbouwen
• Klimaat - het klimaat in het verleden en de toekomst
• Grondwater - voor een duurzaam gebruik
• De oceaan - de blauwe planeet
• De bodem - de 'huid' van de aarde
• In het diepste van de aarde - van aardkorst tot kern
• Metropolen - dieper gaan, anders bouwen
• Natuurrampen - de risico's beperken, de preventie versterken
• Natuurlijke rijkdommen - naar een duurzaam gebruik
• De aarde en het leven - oorsprong van biodiversiteit

Het Internationaal Jaar van de Planeet Aarde is eigenlijk verdeeld over de jaren 2007 tot 2009, maar 2008 staat centraal. In meer dan 65 landen werden nationale comités omgericht die hun eigen activiteiten organiseren.

In ons land wordt het nationaal comité voorgezeten door Philippe Claeys, geoloog aan de VUB en de communicatiecel van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika.

De jeugd warm maken

Om jongeren te interesseren voor de grote milieuproblemen van vandaag en de rol van de ruimtevaart te benadrukken bij het onderzoek van de aarde organiseerde de vzw Euro Space Society, voorgezeten door de eerste Belgische ruimtevaarder Dirk Frimout, vorige week de Earth and Space Week.

Daarbij was er een actieve deelname van onder meer de astronauten en kosmonauten Dirk Frimout en Frank De Winne (België), Mario Runco en Loren Acton (Verenigde Staten), Jean-François Clervoy (Frankrijk), Dumitriu Prunariu (Roemenië), Bertalan Farkas (Hongarije) en Vladimir Remek (Tsjechië).

Want wie beter dan de ongeveer vijfhonderd gepriviligieerden die onze planeet vanuit de ruimte zagen kunnen overbrengen hoe het met de aarde is gesteld?

Van 8 tot 11 april waren er activiteiten in Vlaanderen, Brussel en Wallonië, ondersteund door de respectievelijke gemeenschappen en gewesten. Partners bij dit interessante initiatief waren onder meer ook ESA, het Federaal Wetenschapsbeleid, de universiteiten van Gent en Luik, Earth Explorer in Oostende en het Euro Space Center in Redu.

Een ruimteschip met zes miljard mensen

Op de opening afgelopen dinsdag werd aan de honderden aanwezige jongeren uit het secundair onderwijs benadrukt hoe kwetsbaar onze aarde wel is.

'Toen ik zestien jaar geleden vanuit het ruimteschip Atlantis naar de aarde keek bedacht ik dat de aarde eigenlijk niets anders is dan een ander ruimteschip in het oneindige heelal', aldus Dirk Frimout. 'Maar in plaats van zeven bemanningsleden heeft dit andere ruimteschip een bemanning van zes miljard mensen.'

'Voor het eerst realiseren we ons dat de mens in de evolutie van de aarde een actieve rol speelt. Maar we begrijpen nu ook beter wat er gebeurt. Overal gaan er stemmen op die ons waarschuwen over de blijvende gevolgen van de veranderingen. Maar paniek is anderzijds niet nodig. Er is wel nood aan een bewustwording en precies daar speelt de ruimtevaart een belangrijke rol. De ruimtevaart heeft een nieuwe dimensie toegevoegd aan heel wat wetenschappelijke disciplines en laat toe onze kennis te verruimen.'

Volgens Frimout zijn astronauten getuigen bij uitstek. 'Ze zijn allemaal gefascineerd geworden door de aarde en kwamen onder de indruk van de kwetsbaarheid van onze atmosfeer.'

Een steeds veranderende planeet

Geoloog Philippe Claeys van de VUB schetste hoe de aarde in de loop van haar geschiedenis is veranderd. 'Het gaat om zowat 4,5 miljard jaar van evolutie en verandering. We weten dat er 2,7 miljard jaar geleden al leven was op onze planeet.'

Volgens Claeys is verandering de logica van onze planeet. 'Maar de mens voegt er een extra dimensie aan toe. Of alle veranderingen aan de mens toe te schrijven zijn? Met dergelijke uitspraken moeten we oppassen, maar allicht is menselijke activiteit een grote component.' Volgens hem ligt de planeet in onze handen. 'We hebben er maar één en we moeten er goed zorg voor dragen. Dat is mijn boodschap.'

De Amerikaanse astronaut Mario Runco vloog drie keer naar de ruimte. 'Misschien zit hier wel de eerste mens die ooit naar Mars vliegt', aldus Runco.

Maar hij benadrukte meteen hoe geïsoleerd we in het heelal wel leven. 'De maan is nog vlakbij. Toch zou ik met mijn 17 jaar oude wagen nog niet de maan hebben bereikt. En dan heb ik het nog niet over de meest nabije ster waarvan het licht er met een snelheid van 300.000 kilometer per seconde al vier jaar over doet om ons te bereiken.'

Runco toonde een aantal duidelijke veranderingen die op de aarde plaatsgrijpen van ontbossing in Madagascar over de verdamping van het Aralmeer tot het afkalven van gletsjers in Patagonië. 'Ik raad echter toch aan niet té emotioneel te reageren', waarschuwt Runco. 'De invloed van de mens is slechts één van veel aspecten.'

Zijn collega Loren Acton vloog in juli 1985 aan boord van de spaceshuttle Challenger tijdens de Spacelab 2-missie. 'Of we genoeg kennis hebben om op de juiste manier te reageren?'. Volgens hem is het belangrijk dat beleidsmakers juiste informatie van wetenschappers krijgen en hij illustreerde dat door de invloed die de zon op de aarde uitoefent. 'We bestaan door de zon, maar de zon heeft ook een vernietigende kracht.'

In een korte tussenkomst vertelde Minister van Klimaat en Energie Paul Magnette dat hij verheugd is dat de toestand van onze planeet veel mensen bezighoudt. 'Maar we zitten nog in een fase van verontwaardiging. Dat is niet genoeg. We hebben nood aan oplossingen en een nieuwe generatie van wetenschappers in alle mogelijke domeinen.' Een duidelijke boodschap voor de aanwezige jongeren.

Als afsluiting gingen de aanwezige astronauten in op een aantal vragen. Wat als we bijvoorbeeld het gat in de ozonlaag niet hadden ontdekt? 'Dan hadden we langer cfk's blijven gebruiken met allicht op lange termijn meer huidkanker', aldus Mario Runco. 'Ozon wordt zowel aangemaakt als afgebroken. Een verstoring van dit evenwicht zou het leven kunnen doen verdwijnen', vulde Dirk Frimout aan.

Is het werkelijk zo slecht met de aarde gesteld? 'We moeten hierbij heel voorzichtig zijn met uitspraken', vertelde Dirk Frimout. 'We weten nog niet genoeg. Maar anderzijds mogen we geen risico's nemen.'