Mei feestmaand voor hemelamateurs

Het verschijnsel is niet heel spectaculair, maar wel bijzonder en relatief zeldzaam: een overgang van de kleine planeet Mercurius over de zon.

De grandeur van een zonsverduistering, waarbij de maan voor de zon schuift, moet je niet verwachten maar een Mercuriusovergang is een goede gelegenheid om een aantal begrippen uit de sterrenkunde mooi te illustreren.

Vrij zeldzaam

En het is een goede kans om de planeet te zien, die het dichtst bij de zon staat. Want Mercurius draait dichter dan de aarde rond de zon en vanaf de aarde gezien staat hij dan ook altijd in de buurt van onze ster. Heel soms ziet men vanaf de aarde gezien Mercurius als een zwarte stip voor de zon passeren en dat zal dus ook op 7 mei het geval zijn.

Een Mercuriusovergang gebeurt ongeveer 14 keer per eeuw. Maar om het verschijnsel te kunnen zien moet de zon uiteraard boven de horizon staan en mogen er geen wolken zijn die het zicht belemmeren. In België waren de drie voorbije overgangen van Mercurius in 1986, 1993 en 1999 niet te zien.

Wachten tot 2016

De volgende in 2006 zal ook aan ons voorbij gaan en het is na dit jaar wachten tot 9 mei 2016, als tenminste het weer meezit. Met wat geluk kunnen we op 8 juni 2004 wel nog een zeldzame overgang van Venus zien, die net als Mercurius dichter dan de aarde rond de zon draait.

Op 7 mei begint Mercurius om 07.11 uur aan zijn 'overtocht' van de zon en het verschijnsel eindigt om 12.32 uur.

Kijk overigens nooit met het blote oog recht in de zon! Dit kan onherstelbare schade aan de ogen veroorzaken.

Zon en maan ook van de partij

En de maand mei heeft nog meer in petto voor hemelamateurs. Want de Mercuriusovergang is niet het enige bijzondere hemelverschijnsel dat in mei te zien is.

Op 16 mei is in België een deel van een totale maansverduistering te zien. Die gebeurt wanneer de maan door de schaduwkegel van de aarde trekt (begin om 04.03 uur). De verduistering zal wel vrij moeilijk te zien zijn aangezien de maan op dat ogenblik heel laag in het zuidzuidwesten staat. Het maximum van de verduistering is om 05.40 uur, maar 21 minuten later gaat de zon al onder.

En op 31 mei is er dan, weer vroeg in de morgen, een gedeeltelijke zonsverduistering. Hierbij zien we de maan voor de zon schuiven. Omdat de maan 400 keer kleiner is dan de zon, maar - wat een toeval! - ook 400 keer dichterbij staat lijken ze aan de hemel ongeveer even groot en kan de maan in sommige gevallen de zon zelfs volledig bedekken met een spectaculaire totale zonsverduistering als gevolg.

Maar dit zal nu niet het geval zijn. De maan staat wat verder van de aarde dan normaal en er blijft nog een ring van zonlicht over rond de maanschijf. Overigens is zelfs deze zogenaamde ringvormige fase in België niet te zien. Daarvoor moet men naar Schotland of Ijsland. Bij ons zien we alleen de maan een grote 'hap' uit de zon nemen.

Verder is in België alleen het einde van het verschijnsel zichtbaar. De zon komt net na de maximale bedekking van de zon door de maan (om 05.36 uur) op. Dan gaat ongeveer 75% van de zonneschijf achter de maan schuil. Om 06.00 uur is nog een kleine helft van de zon bedekt en om 06.28 is de laatste 'aanraking' van de maan met de zon.

Vernieuwde volkssterrenwacht Urania

De Vlaamse volkssterrenwachten zijn uitgerust met uitstekend materiaal om verschijnselen als een Mercuriusovergang aan het grote publiek te presenteren en er zijn dan ook allerlei activiteiten gepland.

Een van de Vlaamse volkssterrenwachten is Urania in Hove bij Antwerpen. Op 23 april ll. werd er een gloednieuwe infrastructuur geopend. Het bezoekerscentrum werd uitgebreid met een nieuwe tentoonstellingsruimte, waar momenteel aandacht wordt besteed aan de ruimtemissie van Frank De Winne en aan meteoren. Verder is er ook nog onder meer een heus auditorium met alle mogelijke audiovisuele middelen, een leszaal, een grote zaal en een documentatiecentrum met meer dan 2000 boeken.

En Urania beschikt nu ook over een nieuwe grote sterrenkijker (f/10 Cassegrain) met een diameter van 40 centimeter, een systeem dat volledig met de computer kan worden bediend.

Achtergrond: BepiColombo

Het ESA-project BepiColombo zal de planeet Mercurius, die het dichtst bij de zon staat, als nooit tevoren zullen onderzoeken. Momenteel wordt de technologie voor dit project ontwikkeld en de lancering is voorzien voor rond 2011.

BepiColombo zal de planeet in kaart brengen, het magnetisch veld onderzoeken en er zal ook op de planeet worden geland om het oppervlak te bestuderen. BepiColombo zal ook in staat zijn nauwkeurig te meten hoe materie de ruimte vervormt en zal zoeken naar afwijkingen t.o.v. de in de algemene relativiteitstheorie voorspelde waarden.

ESA is met haar programma's BepiColombo, Mars Express en Venus Express het enige ruimtevaartagentschap in de wereld dat momenteel plannen heeft om elke planeet in de binnenste regionen van het zonnestelsel te onderzoeken.

Praktisch

De Mercuriusovergang is bij Urania te volgen vanaf 7 uur 's ochtends. Wel vooraf aanmelden aan het onthaal van Urania of per e-mail info@urania.be. Hetzelfde geldt voor de maansverduistering en de zonsverduistering.

Verdere informatie in verband met bezoekmogelijkheden, individueel of in groep, is hier te vinden.