Mercuriusovergang gevolgd op de aarde en in de ruimte
Op woensdag 7 mei trekt Mercurius tussen de aarde en de zon door. De kleine planeet zal daardoor een paar uur lang als een zwart stipje op de zonneschijf te zien zijn. Sterrenkundigen spreken hierbij van een Mercuriusovergang. De ESA/NASA zonneverkenner SOHO brengt near-live beelden van het zeldzame verschijnsel.
Een Mercuriusovergang is niet heel spectaculair, maar wel bijzonder en relatief zeldzaam. Het verschijnsel doet zich ongeveer 14 keer per eeuw voor. Maar om het te kunnen zien, moet de zon boven de horizon staan en mogen er uiteraard geen wolken zijn die het zicht belemmeren. De laatste keer dat een Mercuriusovergang hier te zien was, was op 10 november 1973. De drie overgangen daarna (in 1986, 1993 en 1999) konden niet vanuit ons land worden waargenomen. De volgende (in 2006) zal opnieuw aan ons voorbij gaan, zodat het wachten is tot 9 mei 2016. Wél is op 8 juni volgend jaar nog een zeer zeldzame overgang van de planeet Venus voor de zon te zien. Venus draait net als Mercurius dichter dan de aarde rond de zon.
De overtocht van Mercurius over de zonneschijf begint op 7 mei om 07.11 uur. Als het zonsbeeld door een telescoop wordt geprojecteerd, wordt een piepkleine indeuking aan de zonsrand zichtbaar. Het duurt bijna vier en een halve minuut voordat de planeet in zijn geheel als een zwart stipje tegen de zon afsteekt. Hierna trekt de planeet in ruim vijf uur van de noordelijke naar de westelijke zonsrand. Om 12.28 uur raakt Mercurius de zonsrand. Het duurt dan opnieuw vier en een halve minuut voordat de zwarte stip van de planeet geheel is verdwenen.
Live webcasts
Kijk niet zelf in de zon! Het is buitengewoon gevaarlijk om met het blote oog in de zon te kijken! Dat kan onherstelbare schade aan de ogen veroorzaken! Omdat het verschijnsel alleen met behulp van telescopen goed te zien is - Mercurius is vanaf de aarde gezien 160 maal kleiner dan de zonneschijf – verzorgen sterrenwachten en educatieve instellingen van over de hele wereld live webcasts van het hemelverschijnsel. In België zal het te volgen zijn hier op de website van de Volkssterrenwacht Mira.
Waarneming vanuit de ruimte
Op aarde kan het bewolkt zijn. Daarom kijkt iedereen uit naar de beelden van SOHO. SOHO bevindt zich op 1,5 miljoen km afstand tussen de aarde en de zon, en ondervindt in de ruimte natuurlijk geen enkele last van bewolking. SOHO loopt iets op de aarde vooruit en daardoor vindt de Mercuriusovergang vanuit zijn positie een stuk later plaats: van 09.50 tot 15.17 uur Belgische tijd.
Mercurius en Venus zijn de enige twee planeten die zich dichterbij de zon bevinden dan de aarde. Ook Venus kan voor de zon langs trekken. Dat verschijnsel is nog veel zeldzamer, maar zal zich toevallligerwijs volgend jaar voor het eerst sinds 1882 weer voordoen. De Mercuriusovergang van nu wordt door veel sterrenkundigen dan ook gezien als een ‘generale repetitie’ voor die Venusovergang.
Vroeger werden overgangen gebruikt om de posities van Mercurius en Venus beter te bepalen. Bij Venusovergangen werden bovendien grote internationale expedities georganiseerd omdat door waarnemingen vanaf verschillende plaatsen op aarde tevens een precieze bepaling van de afstand aarde-zon kon plaatsvinden.
Tijdens de Mercuriusovergang van dit jaar zal onder andere het instrumentarium van SOHO worden getest. Zo zullen er precieze metingen plaatsvinden van de rolhoek en standregeling van SOHO in de ruimte. Verder wordt gekeken naar subtiele beeldverstoringen van het instrumentarium en worden metingen verricht aan het strooilicht dat de wetenschappelijke opnamen vervuilt.
