Actie “Save Sax” succesvol
Op de vijfde verjaardag van de Italiaans-Nederlandse röntgensatelliet BeppoSAX hadden de betrokken onderzoekers zich geen mooier kado kunnen wensen: de levensduur van het observatorium wordt met minstens een jaar verlengd.
De Italiaanse ruimtevaartorganisatie ASI heeft daartoe besloten slechts twee weken voor de datum waarop aanvankelijk de stekker eruit zou gaan. Aan dat besluit heeft wel een reddingscampagne vooraf moeten gaan. Onder het motto ‘save sax’ stuurden wetenschappers uit de hele wereld protestbrieven naar de Italianen, waarin zij nog eens wezen op de unieke prestaties van BeppoSAX. Met name de door SRON gebouwde röntgengroothoekcamera’s oogstten veel lof.
SRON, de Stichting RuimteOnderzoek Nederland, bouwt en gebruikt wetenschappelijke instrumenten voor onderzoek vanuit de ruimte. Het instituut levert ook belangrijke bijdragen aan ESA satellieten, zoals in het verleden aan de infraroodtelescoop ISO en recenter de röntgentelescoop XMM-Newton. Momenteel werkt SRON aan detectoren voor ESA’s nieuwe infrarood telescoop Herschel, één van ESA’s “cornerstone”-missies. De lancering van Herschel staat gepland voor 2007. SRON heeft twee vestigingen, één in Utrecht en één in Groningen.
Smokin’ gun
BeppoSAX ontpopte zich al kort na de lancering in april 1996 als een ware gammaflitsenjager. Gammaflitsen, kortstondige kosmische uitbarstingen van de hoogenergetische gammastraling, zijn sinds hun ontdekking dertig jaar lang een raadsel gebleven. Dankzij de röntgengroothoekcamera’s van SRON aan boord van BeppoSAX kwam hier verandering in. Met ongekende nauwkeurigheid konden deze camera’s de positie van een gammaflits bepalen. Door de positie razendsnel door te geven konden ook andere telescopen de nagloed van de flits (the smokin’ gun) bestuderen in het röntgen- of zelfs het zichtbaar licht. Dit bracht wetenschappers een stuk dichter bij een verklaring voor de mysterieuze flitsen: de geboorte van een zwart gat bij de ineenstorting van een zware roterende ster. De explosie waar dat mee gepaard gaat is zo groot dat ze waarneembaar is tot de verre uithoeken van het heelal.
Recordflits
Op 22 februari van dit jaar werd door onderzoekers van SRON een recordflits gedetecteerd met behulp van de groothoekcamera’s aan boord van BeppoSAX. De flits behoort tot de meest intense die de satelliet ooit in het vizier gehad heeft. Slechts vier uur na de eerste detectie werd door optische telescopen de nagloed gevonden en één uur daarna was de afstand bepaald: 3,5 miljard lichtjaar. Onderzoek van de nagloed van de flits in het röntgen- en optisch licht heeft uitgewezen dat de explosie waarschijnlijk plaatsvond in een uitzonderlijk dicht medium.
Met het de voortzetting van BeppoSAX is er weer een nieuwe ronde geopend voor het indienen van onderzoeksvoorstellen. Het komend jaar zal SAX dus nog uitvoerig van zich laten horen.
