Lancering Gaia: 'Het was net alsof de zon opkwam'

Anders dan bij de meeste andere lanceringen bestond die van Gaia uit drie cruciale momenten. Natuurlijk was er de lancering zelf, waarbij de telescoop vanaf de ruimtehaven in het Frans-Guyaanse Kourou aan zijn reis naar de ruimte begon. De lancering werd pakweg veertig minuten daarna gevolgd door de loskoppeling van Gaia, waarbij de ruimtetelescoop de laatste trap van de Sojoez-lanceerraket achter zich liet.

Maar terwijl de eerste berichten met daarin felicitaties voor een succesvolle lancering al binnendruppelden via Twitter, moest het belangrijkste moment nog komen: het uitklappen van ESA's zonneschild. Ook dit cruciale moment verliep rond kwart voor 12 helemaal vlekkeloos.

Spanning te snijden

Tijdens de drie cruciale momenten was de spanning te snijden bij Space Expo, waar vertegenwoordigers van onderzoekscentrum TNO, de Nederlandse ruimtevaartorganisatie NSO, de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) en de Europese ruimtevaartorganisatie ESA zich bevonden. 

'Zolang het zonneschild dicht is kan Gaia niets zien', aldus ESA-astronoom René Laureijs. 'Wanneer er daarbij iets misgaat kunnen we dat niet zomaar even gaan repareren.' Het zonneschild van Gaia dient een dubbel doel: de zonnecellen aan de achterkant van het schild wekken de broodnodige energie op terwijl de rest van het schild de ruimtetelescoop beschermt tegen straling en licht van de zon.  

Twinkelende sterren

Net als de andere vijf ESA-lanceringen die dit jaar plaatsvonden, verliep ook de laatste missie van het jaar 2013 precies volgens schema. Om precies 10:12:18 uur steeg de Gaia-vervoerende Sojoez-raket met een flink gebulder op, het nog donkere Kourou hullend in fel licht.

'Het was alsof je de zon zag opkomen', aldus ESA-projectwetenschapper Timo Prusti, die zo'n zeven jaar aan Gaia werkte en donderdagochtend de resultaten van zijn harde werk de ruimte in zag vliegen. Dankzij de heldere hemel zag Prusti Gaia vanaf de grond als een pijl het heelal inschieten. 'Je kon ook heel goed zien hoe de boosters loskwamen. Ze leken als twinkelende sterren terug naar de aarde te vallen.'

1 miljard

Na de succesvolle lancering van donderdagochtend begint Gaia aan zijn reis naar zijn uiteindelijke positie in de ruimte. Deze zogeheten locatie L2 bevindt zich op 1,5 miljoen kilometer van de aarde en ligt vanuit de zon gezien achter onze planeet. L2 is als bestemming gekozen omdat het een hele stabiele locatie is, iets wat nodig is voor Gaia om zijn missie tot een goed einde te brengen.

Wanneer ESA's nieuwe ruimtetelescoop over enkele maanden (in mei) aankomt bij zijn bestemming, zal hij daar beginnen met het in kaart brengen van één miljard sterren in ons Melkwegstelsel. 'Gedurende een periode van vijf jaar bekijkt Gaia daarbij iedere ster gemiddeld zeventig keer', aldus Laureijs. 'Daarbij brengt de ruimtetelescoop de positie, afstand en beweging van die duizend miljoen sterren zo nauwkeurig mogelijk in kaart.'

Staren naar sterren

Gaia wordt door veel sterrenkundigen gezien als revolutie in de ruimtevaart. 'De telescoop is zó sterk dat hij de diameter van deze menselijke haar zou kunnen meten van duizend kilometer afstand', aldus sterrenkundige Simon Portegies Zwart. 'Dankzij Gaia gaan we ontzettend veel nieuwe planeten en andere hemellichamen ontdekken. Daaronder bevinden zich honderdduizenden planetoïden. Zo'n 65 miljoen jaar geleden is er een ongelukje geweest met zo'n planetoïde op onze planeet. Dankzij Gaia weten we straks veel beter wat er om ons heen is.'

Volgens Portegies Zwart is het aantal ontdekkingen dat Gaia de komende jaren gaat doen onvoorstelbaar. Maar nog veel belangrijker zijn de dingen waarvan we nu nog niet eens kunnen dromen dat ze ontdekt gaan worden. 'Het voelt een beetje alsof we alles op ons sinterklaaslijstje krijgen met nog talloze verrassingen erbij. En vooral dat laatste vind ik heel erg spannend!'