SOHO ontdekt 500ste komeet

Gefeliciteerd met de ontdekking van de kometen, maar waar dient SOHO eigenlijk voor?
SOHO moet het ‘weer’ op de zon bekijken en dat gedurende 24 uur per dag. Hij gaat na hoe de zon dunctioneert door de uitbarstingen vast te leggen die later als krachtige stoten zonnewind de ruimte in schieten en soms ook op onze planeet inbeuken.

Leiden al die kometen de aandacht niet af van deze belangrijke taken?
Helemaal niet. Ze duiken per toeval op in opnamen die we om heel andere redenen maken. SOHO heeft een instrument aan boord dat Large Angle and Spectrometric Coronagraph (LASCO) heet. Het bekijkt routinematig een groot gebied rond de zon, en staat op de uitkijk naar uitbarstingen. De meeste SOHO-kometen vlogen gewoon onverwacht door het beeldveld van LASCO.

Maar ze zorgen wel voor heel wat extra werk?
Nogmaals, neen. Slechts één lid van ons team, Doug Biesecker, houdt zich in het SOHO-hoofdkwartier bezig met het programma voor de ontdekking van kometen. Maar meer dan 75% van de ontdekkingen zijn afkomstig van amateurkomeetjagers over heel de wereld. Dat is voor mij het meest opwindende aspect.

Hoe zijn amateurs hierbij betrokken?
Heel eenvoudig. Sinds 1999 zijn up-to-date beelden van SOHO-LASCO voor iedereen op internet beschikbaar. Kijk zelf maar eens. Je moet natuurlijk wel iets van het onderwerp afweten. Anders kun je misleid worden door gewone witte flitsen, afkomstig van kosmische straling. Er zijn amateurastronomen die gedurende verschillende uren per dag de nieuwste opnamen doorzoeken.

Wie zijn dat?
Amateurs van over de hele wereld. Er zijn al bevestigde ontdekkingen van kometen gekomen uit Australië, Canada, China, Frankrijk, Duitsland, Italië, Litouwen, Rusland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten.

De grootste aantallen ontdekkingen staan op naam van Mike Oates uit Engeland, Rainer Kracht uit Duitsland (die ook de 500ste SOHO-komeet) en Xavier Leprette uit Frankrijk. Zij bekeken foto's uit de periode 1996-1999 en vonden tientallen kometen die aan de aandacht van beroepsmensen waren ontsnapt. Mike Oates staat aan het hoofd van een bedrijf in Manchester. Maar dankzij SOHO en het internet is hij ook de belangrijkste kometenontdekker ooit, met 136 kometen op zijn naam.

Had u verwacht dat al deze kometen zouden opduiken toen u SOHO plande?
Nee. Ze waren een wonderbaarlijke verrassing, zoals dat soms in de wetenschap gebeurt. Ik herinner me nog dat bij de voorbereiding voor SOHO de mogelijkheid werd geopperd dat we misschien één of twee kometen per jaar zouden ontdekken.

In het oorspronkelijke wetenschappelijk team zaten twee komeetdeskundigen, Philippe Lamy uit Marseille en Jean-Loup Bertaux uit Parijs. Philippe was belast met het ontwerp van de LASCO C2-coronagraaf. Jean-Loup is verantwoordelijk voor het Frans-Finse SWAN-instrument aan boord van SOHO. Dat bestudeert de zonnewind via zijn invloed op waterstofatomen. Jean-Loup verwachtte dichte wolken van waterstof te zien rond grote kometen die door anderen werden ontdekt. En dat gebeurde ook.

Komeet Hale-Bopp (1997) had de grootste wolk die ooit werd waargenomen. Hij had een doorsnede van 100 miljoen kilometer. Maar nu heeft SWAN zelf ook enkele kometen ontdekt.

Wat was zo verrassend in verband met de honderden SOHO-LASCO-kometen? Heeft u nieuwe dingen geleerd?
Jawel, we ontdekten dat kometen zowel uiterst groot als uiterst klein kunnen zijn. Bijna alle door SOHO ontdekte kometen zijn zogenaamde sungrazers. Zij komen in de atmosfeer van de zon terecht en verdwijnen dan. Ze zijn nogal klein. Een typische sungrazer heeft een diameter van 10 meter. De meeste komen uit dezelfde richting in de ruimte, want ze zijn fragmenten van één heel grote komeet.

Hoe weet u dat?
De oude Grieken zagen meer dan tweeduizend jaar geleden grote fragmenten. Voor zoveel brokstukken moet de originele komeet enorm zijn geweest. Waarschijnlijk had hij een diameter van meer dan 100 kilometer en was hij zelfs overdag zichtbaar. Het is zelfs vrij beangstigend als je bedenkt welke schade een dergelijke komeet bij een botsing met de aarde had kunnen aanrichten.

Is SOHO-500 een dergelijk brokstuk?
Deze komeet niet. Pas dit jaar ontdekten we onder de SOHO-kometen drie kleinere families kometen die dicht bij de zon komen. Ze hebben elk verschillende banen: de Meyer-, Marsden- en Kracht-groepen. SOHO-500 behoort tot de Meyer-groep. Deskundigen proberen nu uit te vissen waar deze nieuwe groepen vandaan komen.

Het verhaal is dus nog niet afgelopen?
In de wetenschap weet je nooit wat je morgen zult ontdekken. Daarom genieten we er zo van!

Wetenswaardigheden

Rainer Kracht uit Elmshorn in Schleswig-Holstein (Duitsland) zag een klein object op een SOHO-opname op het internet. Officieel werd het bevestigd als komeet 2002 P3 (SOHO). Het gaat om de 500ste komeet die met SOHO ontdekt werd. De komeet naderde de zon het dichtst om 16:05 uur UT op maandag 12 augustus 2002.

Diane McElhiney won een wedstrijd van het wetenschappelijke team van SOHO met een voorspelling van deze passage. Zij zat er slechts 103 minuten (te vroeg) naast.

SOHO-projectwetenschapper Bernhard Fleck haalde zijn graad in de natuurkunde aan de Universiteit van Würzburg (Duitsland). In 1993 kwam hij terecht bij het Space Science Department van ESA in ESTEC in Noordwijk (Nederland) om te werken aan het SOHO-programma. Met de lancering van SOHO in december 1995 ging hij naar het SOHO Operations Centre van het Goddard Space Flight Center van de NASA in Greenbelt, Maryland (Verenigde Staten). Fleck voert onder meer onderzoek uit naar de dynamica van de zonneatmosfeer en in het bijzonder de kenmerken van de voortplanting van golven in de chromosfeer.