Satelliet toont trek van bedreigde schildpadden langs oceaanstromingen

Met behulp van sensoren hebben wetenschappers de lange routes van afzonderlijke lederschildpadden gevolgd, en de uitkomsten vergeleken met gegevens over de toestand van de zee, waaronder bijna-realtime kaarten van oceaanstromingen gemaakt door satellieten, onder meer ESA's ERS-2 en diens opvolger, Envisat.

Momenteel richt het onderzoek zich op mogelijke verbanden tussen de geconstateerde omwegen van de schildpadden en de toestand van de oceaan. Het doel hiervan is het aantal lederschildpadden dat onbedoeld maar met dodelijke afloop in visnetten terechtkomt terug te dringen.

De reusachtige reptielen, die ruim twee meter lang en 365 kg zwaar kunnen worden, komen kort aan land om hun eieren te leggen op de stranden van Frans Guyana en Suriname, hun laatste belangrijke nestgebieden langs de Atlantische Oceaan. Na ongeveer negen weken komen de eieren uit en gaan de schildpadjes allemaal tegelijk het water in, om ooit terug te keren, wanneer zij volwassen zijn en zelf eieren leggen.

Of zij wel zullen terugkeren is helaas nog maar de vraag. Er zijn gevallen bekend van schildpadden die op open zee 1230 meter diep doken op zoek naar voedsel, maar meestal gaan zij niet dieper dan 250 meter. Dat betekent dat zij ten prooi kunnen vallen aan de haken van beugvissers, want elke dag worden in de hele Atlantische Oceaan honderdduizenden van dergelijke haken gebruikt.

Als gevolg van deze onbedoelde vangst van lederschildpadden komt de honderd miljoen jaren oude kolos in de Stille Oceaan en de Indische Oceaan bijna niet meer voor. In de Atlantische Oceaan is hun aantal hoger - mede dankzij een verbod op de beugvaart voor vissers uit de VS in het noordelijk deel van de Oceaan - maar ook hier worden zij met uitsterving bedreigd.

In Nature is onlangs een overzicht verschenen van het werk dat tot nu toe is verricht om lederschildpadden te volgen in de Atlantische Oceaan, van de hand van een wetenschappelijk team van het Franse Nationale Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek in Straatsburg, de nabijgelegen Louis Pasteur-universiteit, het Regionale Departement voor Milieu van Frans Guyana en het in Ramonville gevestigde bedrijf Collecte Localisation Satellites (CLS), dat zich toelegt op satellietsystemen voor lokalisering, gegevensverzameling en aardobservatie.

Pacifische lederschildpadden blijven tijdens hun migratie binnen een smalle baan. Wetenschappers hoopten dat als hun Atlantische soortgenoten nu hetzelfde gedrag vertoonden, een beperking van visactiviteiten binnen die baan een oplossing zou kunnen bieden.

In 1999 is daarom begonnen met het volgen van afzonderlijke exemplaren met behulp van Argos, een door CLS beheerd systeem dat werkt met kleine zendertjes die wereldwijd tot op 150 meter nauwkeurig kunnen worden getraceerd. Zes Noord-Amerikaanse NOAA-ruimtevaartuigen zijn inmiddels voorzien van Argos-ontvangers. Binnenkort krijgen zij versterking van ESA's MetOp-serie, want voor volgend jaar staat de lancering van de eerste satelliet op het programma.

De trekgegevens van de schildpadden zijn vervolgens vergeleken met kaarten van afwijkingen in het zeeniveau samengesteld op basis van radarhoogtemetingen van ESA's ERS-2 en de NASA-CNES-satelliet TOPEX-Poseidon.

Net als zijn opvolger Envisat maakt ERS-2 deel uit van de selecte groep satellieten die zijn uitgerust met een radarhoogtemeter (Radar Altimeter - RA). Dit instrument vuurt elke seconde duizenden radarpulsen af op het wateroppervlak, waardoor de hoogte van de oceaan buitengewoon nauwkeurig kan worden gemeten. De met dit soort sensoren geconstateerde hoogteafwijkingen wijzen veelal op oceaanstromingen en draaikolken. Zo kan een warme stroming wel een meter hoger komen te staan dan kouder water.

Door de gegevens van meerdere radarhoogtemeters samen te voegen, ontstaat een beeld van de afwijkingen in het zeeniveau met een hogere frequentie en resolutie dan met één ruimtevaartuig ooit mogelijk zou zijn. Nu bijvoorbeeld de algemene missie van de ERS-2 erop zit, worden de resultaten van Envisat's RA-2-instrument gecombineerd met soortgelijke gegevens van de gezamenlijke Frans-Noord-Amerikaanse sonde Jason en de Geosat Follow-On van de Noord-Amerikaanse marine.

"De hoogtemetingen zijn zeer nuttig geweest, want nu hebben wij de door de schildpadden afgelegde routes kunnen vergelijken met oceaanstromingen," aldus Philippe Gaspar, een van de schrijvers van het artikel in Nature en hoofd van de Satellite Oceanography Division van CLS. "Gebleken is dat het verband tussen die gegevens en de stromingen in de loop van de migratie aanzienlijk varieert.

"In tegenstelling tot hun Pacifische soortgenoten blijven de Atlantische lederschildpadden niet binnen een nauwe migratiebaan maar maken zij grote omwegen. Om te beginnen zwemmen zij in een lange, bijna rechte lijn in noordelijke richting of richting evenaar, waarbij zij dwars door de stromingen heen gaan. Eén exemplaar kwam tot op minder dan 500 km van West-Afrika alvorens rechtsomkeer te maken, en een andere zwom tot bij Nova Scotia.

"Wanneer de schildpadden de Golfstroom of de equatoriale gordel hebben bereikt, beginnen zij gewoonlijk langzamer te zwemmen en volgen dan het front van de meestal voedselrijke oceaanstromingen."

Helaas worden deze visrijke systemen om precies dezelfde redenen ook opgezocht door visserijvloten, zodat de schildpadden er in gevaar verkeren. Dit betekent dat een beperkte afsluiting van visgronden in de Atlantische Oceaan waarschijnlijk niet veel schildpadden uit de netten zal redden, en dat gedacht moet worden aan andere oplossingen. Een voorbeeld van zo'n oplossing zijn de schildpadvriendelijke visnetten en -haken die onlangs zijn ontwikkeld door de National Oceanic and Atmospheric Administration en goedgekeurd door het Wereld Natuur Fonds.

Het verzamelen van migratiegegevens over de lederschildpad gaat ondertussen continu door. Gaspar: "Op dit moment maken we een schatting van de snelheid van de schildpadden tijdens hun trektochten. We gaan daarbij uit van de totale snelheid zoals die wordt gemeten met de Argos-ontvangers en trekken er vervolgens de met de hoogtemeter bepaalde snelheid van de oceaanstroming van af. Het is voor het eerst dat dit gebeurt en als het goed is levert dit nuttige informatie op over de energie die de dieren tijdens hun migratie verbruiken."

In Frankrijk is scholen aangeboden deel te nemen in het kader van een educatief programma over oceanografie, Argonautica. Zo doen klassen nu mee aan het Argo-luth-project, waarbij schildpadverplaatsingen worden vergeleken met gegevens van MERCATOR, een model dat momenteel de noordelijke en equatoriale gedeelten van de Atlantische Oceaan in kaart brengt en dat radarhoogtemetingen verwerkt op operationele basis.