Utrechtse astronomen ontrafelen resten van supernova
Astronomen van de Universiteit Utrecht reconstrueerden met succes supernova 0519-690. Ze deden dat onder meer met röntgenwaarnemingen van de ESA-ruimtetelescoop XMM-Newton en NASA’s Chandra satelliet. De resultaten van het onderzoek worden binnenkort gepubliceerd in het toonaangevende tijdschrift Astronomy & Astrophysics.
Zware en compacte sterren eindigen hun actieve leven in het heelal met een enorme explosie: een supernova. Bij dit overlijden worden zwaardere elementen gevormd dan de helium en waterstof waaruit de ster oorspronkelijk bestond. Een supernova is dus een fabriek van materialen. Materialen die we ook hier op aarde tegenkomen.
Coauteur Eveline Helder: ‘Supernova’s zijn niet alleen kosmisch relevant. Het is ook interessant dat we hierin alle elementen vinden die ons omgeven in ons dagelijks leven: de zuurstof die we inademen, silicium in het zand en ijzer in ons bloed. Supernova’s kan je beschouwen als onze kosmische oorsprong.’
Witte dwerg
Helder onderzocht samen met collega’s Jacco Vink en Daria Kosenko de explosieresten van supernova 0519-690. Die staat in de Grote Magelhaense Wolk op veilige afstand van de aarde (150.000 lichtjaar). Uit de waarnemingen blijkt dat de ster, een witte dwerg met het gewicht van de zon, maar het formaat van de aarde, ongeveer 450 jaar geleden ontplofte.
En dat is niet het enige resultaat, vertelt Helder: ‘We hebben metingen bekeken van de Reflection Grating Spectrometer, een instrument aan boord van XMM-Newton dat is gebouwd door het Nederlandse SRON. Daarmee konden we onder meer de structuur van de supernova bepalen en de snelheid van de schokgolf die hij voortbracht. Nog altijd vliegen de resten van de ster met zo’n drieduizend kilometer per seconde door het heelal.’
Schokgolf
Het onderzoek toont ook aan dat een supernova veel minder rommelig is dan hij op een foto misschien lijkt: ‘We wilden weten welke elementen waar in de schokgolf vertegenwoordigd zijn. Ze blijken keurig in laagjes verdeeld, net als de schillen van een ui.’
Dit was het eerste serieuze röntgenonderzoek naar supernova 0519-690. Helder verwacht dat er meerdere zullen volgen, al is haast daarbij zeker niet geboden: ‘De resten van deze supernova blijven nog zeker tien- tot honderdduizend jaar zichtbaar aan de sterrenhemel.’
