Versnellende pulsar gevonden met ESA’s Integral
Kleine supersnel ronddraaiende sterren (pulsars) kunnen als een tol worden opgezweept door een begeleidende ster. Nederlandse ruimteonderzoekers van het Nationaal Instituut voor Ruimteonderzoek SRON hebben dit voor het eerst waargenomen met behulp van ESA’s Integral gammasatelliet. De ontdekking wordt binnenkort gepubliceerd in het toonaangevende tijdschrift Astronomy & Astrophysics.
De pulsar in kwestie heeft een weinig spectaculaire naam: IGR J00291+5934. Maar zijn eigenschappen maken veel goed. Hij is niet veel groter dan een gemiddelde stad en draait toch tientallen keren per seconde rond zijn eigen as. Daarbij heeft de pulsar zoveel zwaartekracht, dat hij een dichtbijgelegen ster helemaal uit elkaar trekt.
Gammastraling
Als materie van de begeleidende ster op de pulsar botst, dan komt daarbij de meest energierijke straling in het heelal vrij: gammastraling. ESA’s Integral is speciaal ontworpen om deze straling waar te nemen en keek toevallig naar het stukje hemel waar de uitbarsting plaatsvond.
Lucien Kuiper en Wim Hermsen bestudeerden de data en ontdekten de primeur. Ze deden precisiemetingen met NASA’s Rossi X-ray timing explorer om aan te tonen dat de draaisnelheid van de pulsar inderdaad toeneemt. ‘Het was een kwestie van op het juiste moment op de juiste plek aan de hemel kijken’, aldus Kuiper.
Tot nu toe waren alleen pulsars bekend die in draaisnelheid afnemen. Astronoom Ed van den Heuvel van de Universiteit van Amsterdam voorspelde in de tachtiger jaren dat een pulsar met behulp van een andere ster ook kan versnellen. Maar het feitelijke bewijs daarvoor is nu pas geleverd. Kuiper: ‘We hebben hiermee de belangrijkste ontbrekende schakel aangetoond in de ontstaansgeschiedenis van de millisecondepulsars.’
Ontdekkingen
De versnellende pulsar wordt bijgeschreven op een lange lijst van ontdekkingen die Integral eerder deed. Sinds zijn lancering in 2002 heeft de satelliet onder andere de verste en meest dichtbije bron van gammastraling in het heelal gespot. Integral zal tot 2008 waarnemingen blijven doen.
