Bajkonoer: van de steppen van Kazachstan naar de ruimte
Wanneer Frank De Winne vanaf de kosmodroom Bajkonoer in Kazachstan naar de ruimte vertrekt voor zijn taxi-vlucht naar het internationaal ruimtestation, treedt hij in de voetstappen van illustere voorgangers. Letterlijk, want Bajkonoer is een heus stukje ruimtevaartgeschiedenis, verbonden met de naam van Sergej Pavlovich Koroljov. Een verhaal van triomf, tragedie, teleurstelling maar ook hoop en toekomst.
Bajkonoer was ooit het geheimzinnige hart van het uiterst geheime ruimtevaartprogramma van de vroegere Sovjetunie. Vandaag ligt de lanceerbasis van alle Russische bemande ruimtemissies in het onafhankelijke Kazachstan, waar de Russen het 5500 vierkante kilometer grote gebied van de kosmodroom huren. Europeanen en Amerikanen zijn nu regelmatige bezoekers. Ze laten er hun satellieten lanceren of sturen hun ruimtevaarders aan boord van een Sojoez-ruimteschip de ruimte in.
Maar Bajkonoer blijft legendarisch. De eerste grote successen van het tijdperk van de ruimtevaart speelden er zich af. Op Bajkonoer werd op 4 oktober 1957 de eerste kunstmaan van de aarde gelanceerd. Spoetnik 1 vertrok naar een baan om de aarde met behulp van een aangepaste intercontinentale ballistische raket. Een opvolger van deze raket, maar in feite nog hetzelfde ontwerp, lanceert weldra het Sojoez-ruimteschip met Frank De Winne en zijn Russische commandant Sergej Zaljotin en boordingenieur Joeri Lontsjakov aan boord.
De eerste Spoetnik was grotendeels het werk van één man: Sergej Pavlovich Koroljov. Zijn naam was slechts aan enkelen bekend. Voor de Sovjetpers en de rest van de wereld was hij de 'Hoofdontwerper'. In de eerste glorieuze jaren van de kosmodroom betekenden zijn naam en de naam Bajkonoer bijna hetzelfde. Hij werkte op Bajkonoer sinds de oprichting van de basis vanaf 1955.
Koroljov hield zijn ogen steeds naar de sterren gericht. Samen met zijn team bouwde hij in slechts enkele weken de kleine Spoetnik. Toen de R7-raket en zijn lading per spoor in horizontale positie van het assemblagegebouw naar lanceerplatform nummer 1 werden uitgerold liep hij er mediterend voor. Na de succesvolle lancering van Spoetnik 1 kondigde hij aan dat “de verovering van de ruimte is begonnen”. Al heel snel kreeg Koroljov ook de maan en de andere planeten in het vizier.
Minder dan vier jaar na de eerste Spoetnik vond op Bajkonoer een andere historische gebeurtenis plaats. Op 12 april 1961 vertrok een jonge Sovjetluitenant vanaf lanceerplatform nummer 1 naar de ruimte. Joeri Gagarin draaide als eerste mens aan boord van het ruimteschip Vostok ('Oosten') in een baan om de aarde. Honderden mannen en vrouwen zijn Gagarin naar de ruimte gevolgd. Maar net zoals bij de Spoetnik kon het maar één keer voor het eerst gebeuren. En dat was in Bajkonoer…
Als een soort heiligdom passeren bezoekers van de basis langs het bescheiden houten huisje waar Koroljov lange uren verbleef tijdens zijn 'verovering' van de ruimte. In een gelijkaardig huisje vlakbij bracht Gagarin voor zijn triomfvlucht de nacht door.
De triomfen werden spijtiggenoeg ook afgewisseld met tragedies. Op 24 oktober 1960 vond de grootste plaats. Bij de explosie van een raket op het lanceerplatform kwamen 165 mensen om het leven. Koroljov zelf stierf in januari 1966 als gevolg van een operatie. Een jaar later werd Vladimir Komarov de eerste mens die tijdens een ruimtevlucht om het leven kwam. Het parachutesysteem van zijn Sojoez liet het bij de landing afweten.
Er was ook teleurstelling. De ambitieuze plannen om Sovjetkosmonauten op de maan te doen landen mislukten. Vier onbemande proeflanceringen van de 2750 ton zware monsterraket N-1 op Bajkonoer liepen op een sisser af en er liepen nooit Russen op de maan. Een ander programma om kosmonauten rond de maan te doen draaien was weliswaar vergevorderd, maar ook hier bereikten nooit Sovjetkosmonauten onze ruimtebuur.
De Amerikanen hadden de maanrace gewonnen. De Sovjetunie richtte haar aandacht op de ontwikkeling van ruimtestations van de eerste Saljoet-ruimtelabo's tot het bekende ruimtestation Mir, waarvan het eerste onderdeel in 1986 werd gelanceerd en dat in maart 2001 (bedoeld) in de atmosfeer verbrandde. Uiteindelijk werden de Russische inspanningen geïntegreerd in een belangrijk deel van het huidige International Space Station, dat sinds 1998 in een baan om de aarde wordt opgebouwd.
Ondertussen verkeerde de Sovjeteconomie in een slecht straatje en stevende de Sovjetunie af op haar einde. Een belangrijk slachtoffer was de spaceshuttle Boeran ('Sneeuwstorm'). Slechts één keer maakte Boeran, zijdelings gemonteerd op de enorme raket Energia een (onbemande) ruimtevlucht. De perfecte lancering en vlucht in 1988 en de afvoering van het project daarna moeten een enorme slag geweest zijn voor de duizenden onderzoekers en technici die eraan hadden gewerkt.
Maar Bajkonoer draait. De lanceerplatforms voor de Proton-, Zenit- en Sojoez-raketten zijn operationeel. De bureaucratie van weleer heeft plaats gemaakt voor commerciële en technische contacten in heel de wereld door het bedrijf RKK Energia, dat als eerbetoon naar Sergej Pavlovich Koroljov is genoemd. Met ruimtevaart is geld te verdienen. Dat hebben ze ook in Rusland begrepen. Door de commerciële activiteiten, samen met de internationale samenwerking in de ruimte - onder meer als gevolg van het ISS-programma - blijft Bajkonoer een belangrijke rol spelen.
Ook de Europese ruimtevaartorganisatie ESA heeft over de jaren een sterke en wijderzijds vruchtbare relatie opgebouwd met Rusland. De Odissea-vlucht van Frank De Winne en Sergei Zaljotin is slechts één voorbeeld van deze samenwerking op lange termijn.