Planck: ESA’s missie om het oudste licht in kaart te brengen

Artist's impression of Planck

Access the image

23 oktober 2013

Ruim vier jaar heeft ESA's ruimteobservatorium het heelal afgetast op zoek naar het begin van de tijd. Nu zit de missie erop.

De opzet van Planck was om een van de grootste raadselen in de wetenschap te onderzoeken: wat er gebeurde toen het heelal ontstond. Volgens wetenschappers dijde het plotseling uit als gevolg van wat we de oerknal noemen. Helaas is er geen enkele telescoop die zo ver terug in de tijd kan kijken. Maar Planck heeft wel heel kleine temperatuurschommelingen weten op te sporen in de kosmische achtergrondstraling, het eerste licht na de oerknal.

Planck werd samen met ESA's infrarood-ruimtetelescoop Herschel op 14 mei 2009 gelanceerd en in een speciale baan op 1,5 miljoen kilometer van de aarde gebracht. Aan boord waren twee gevoelige instrumenten waarmee heel het heelal kon worden afgetast om buitengewoon zwakke microgolfstraling van het begin van de tijd op te sporen. Voor een van die instrumenten werd het onderzoek in januari 2012 afgesloten maar het andere heeft nog dienst gedaan tot 3 oktober 2013.

The Cosmic microwave background (CMB) as observed by Planck

Access the image

Na miljarden jaren door het heelal te hebben gereisd werd de nagloei van de oerknal opgevangen door Planck. De 2.000 kilo zware sonde heeft het oudste licht in het heelal met ongekende precisie en gedetailleerdheid geïnventariseerd, met nieuwe informatie over leeftijd, verdeling en oorsprong.

Door het nagloei-effect in kaart te brengen, gunt Planck ons een unieke momentopname van hoe het heelal er 370.000 jaar na de oerknal uitzag. De opnamen laten zien dat de kosmische achtergrondstraling opmerkelijk gelijk is verdeeld door het hele universum. Toch zijn er enkele heel kleine variaties te zien, die de 'zaadjes' weergeven waar materie zich samenvoegde. Daaruit zijn uiteindelijk de eerste sterren en sterrenstelsels voortgekomen.

De gegevens wijzen erop dat het heelal zich iets sneller uitbreidt dan de wetenschappers dachten. Het is 13,8 miljard jaar oud, 100 miljoen jaar ouder dan volgens eerdere schattingen. Uit de gegevens blijkt verder dat er in het heelal minder donkere energie is maar meer normale en donkere materie dan voorheen werd gedacht. Donkere materie is een onzichtbare materie die alleen kan worden opgespoord via het effect van de aantrekkingskracht ervan, terwijl donkere energie verantwoordelijk is voor de uitzetting van ons heelal. Van allebei is de aard nog altijd onbekend.

Hoe ontstond het helaal