Kosmische supermagneet verspreidt mysterieuze morsecode
Astronomen van het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON hebben mysterieuze pulsen ontdekt die uitgezonden worden door een extreem magnetische ster. De magnetische ster, een magnetar, zendt de pulsen uit als röntgenstraling met zeer hoge energie. De astronomen maakten gebruik van de ESA ruimtetelescopen Integral en XMM-Newton en de NASA-satelliet RXTE.
Soms bevestigen waarnemingen een wetenschappelijke theorie perfect, maar vaak ook brengen telescopen totaal nieuwe fenomenen aan het licht. Dat overkwam Peter den Hartog, die op woensdag 21 mei aan de Universiteit van Amsterdam promoveert. "Ik was op een sterrenkaart gemaakt met de ruimtetelescoop Integral op zoek naar nieuwe bronnen van röntgenstraling met hoge energie. Tot onze verrassing bleek aan de rand van die kaart een ster zichtbaar die we kenden als magnetar, maar waarvan we totaal niet verwachtten dat hij dit soort straling uit zou zenden."
Sterke magneten
Magnetars zijn de sterkste magneten in het heelal. Ze hebben een massa van anderhalf keer de zon, maar die zit gepropt in een bolletje met een straal van tien kilometer. Hoe ze precies ontstaan is een raadsel. Doordat ze enorme hoeveelheden energie uitzenden in de vorm van röntgenstraling hebben ze een levensduur van 'slechts' tienduizend jaar.
De magnetars draaien als een dolle om hun as, waardoor ze als een vuurtoren regelmatig een bundel straling het heelal in slingeren. Die röntgenstraling bereikt het aardoppervlak niet, maar is wel zichtbaar met röntgentelescopen in de ruimte.
Het fenomeen van de magnetars was al in nevelen gehuld. En Peter den Hartog heeft alleen maar meer merkwaardige eigenschappen blootgelegd. "Door van de waarnemingen van Integral, XMM-Newton en RXTE een soort filmpje te maken konden we zien hoe de eigenschappen van de röntgenstraling veranderen in de tijd", legt hij uit. "In de magnetar blijken drie verschillende processen aan het werk die drie verschillende pulsen veroorzaken." Wat de betekenis van deze morsecode is blijft vooralsnog een mysterie.
Proefschrift
Peter den Hartog zal zijn proefschrift 'Non-thermal X-ray emission from Anomalous X-ray Pulsars' verdedigen op woensdag 21 mei om 14:00 uur in de Aula van de Universiteit van Amsterdam. Op 26 mei presenteert hij zijn onderzoek op het jaarlijks door Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Vereniging voor wetenschapsjournalisten Nederland (VWN) georganiseerde evenement Bessensap in Science Center NEMO, waar wetenschappers en journalisten elkaar kunnen ontmoeten.
