Proba 2 ziet een uitbarsting op de zon met gevolgen voor de aarde

Proba 2 werd voor ESA gebouwd door het Belgische bedrijf Verhaert Space, onderdeel van de QuinetiQ-groep, en de satelliet wordt gevolgd vanuit het ESA-grondstation in Redu in de provincie Luxemburg.

Dergelijke uitbarstingen bestaan uit verschillende componenten waarvan zonnevlammen en coronale massa-ejecties (CME's) de meest merkbare zijn. Zonnevlammen zijn het gevolg van plotse impulsieve uitstotingen van magnetische energie vanaf het oppervlak van de zon.

De zonnevlam die hier getoond wordt vond plaats om 11.54 uur CET op zaterdag 3 april en werd officieel als 'zwak' aangeduid hoewel er temperaturen van tientallen miljoenen graden mee gemoeid waren en ongeveer dezelfde energie als de hele mensheid jaarlijks op aarde verbruikt.

De uitbarsting gebeurde in de richting van de aarde. Een groot aantal geladen deeltjes werden in onze richting uitgestoten met een snelheid van ongeveer 500 meter per seconde en het CME-front bereikte de aarde op maandag 5 april.

De geomagnetische storm die als gevolg daarvan ontstond was de krachtigste in meer dan drie jaar en veroorzaakte schitterende aurora's. Er werd geen schade gemeld aan potentieel gevoelige systemen zoals satellieten en gps en de infrastructuur voor communicatie en elektrische energievoorziening.

Zonnevlammen zijn zelden zichtbaar in gewoon licht, maar bieden heel vaak een spektakel in extreem ultraviolette golflengten. De satelliet SOHO van ESA en NASA is al bijna 15 jaar lang met opmerkelijke opnamen een 'waakhond' van dergelijke zonnevlammen. Maar nu is er een kleine 'pup' in een baan om de aarde bijgekomen: ESA's kleine satelliet Proba 2.

De satelliet is slechts een kubieke meter groot, maar is volgestouwd met nieuwe demonstratietechnologie. Hij heeft ook wetenschappelijke apparatuur aan boord. Het instrument Sun Watcher using APS detectors and imaging processing (SWAP) is slechts zo groot als een schoenendoos, maar maakt regelmatiger beelden dan de gelijkaardige sensor aan boord van SOHO.

'SWAP maakte om de 100 seconden een opname tijdens de zonnevlam, terwijl SOHO er ongeveer om de 15 minuten een produceert', aldus David Berghmans van de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB), die de SWAP-operaties leidt. 'Dit betekent dat we over ongeveer 40 opnamen beschikken, vergeleken met vijf of zes voor SOHO. Zo kunnen we duidelijk het hele spectrum van verschijnselen zien dat met een dergelijke gebeurtenis gepaard gaat.'

Opvallend is dat tijdens het begin van de eigenlijke zonnevlam een zwakke wolk van materiaal wordt uitgestoten in een neerwaartse richting. Het gaat om de CME die zijn tocht naar de aarde begint. Hij wordt gevolgd door een zich verspreidende zogenaamde EIT-golf (genoemd naar de gelijknamige telescoop aan boord van SOHO), wanneer het gebied rond de vlam donker wordt en daarna, uiteindelijk, gloeiende lussen van afkoelend plasma te zien zijn wanneer het magnetisch veld van de zon zichzelf terug aaneenrijgt.

Naast SWAP heeft Proba 2 nog een tweede zonne-experiment van de KSB aan boord. De Large Yield Radiometer (LYRA) is een zonneradiometer die de zonnestraling meet in ultraviolette golflengten. SWAP en LYRA namen de zonnevlam tegelijk waar. Daarbij zag het laatste instrument een dramatische viervoudige stralingspiek.

'LYRA voegt een extra dimensie aan de waarneming van de zon toe', zegt LYRA-hoofdonderzoeker Jean-François Hochedez van de KSB.

'Het instrument neemt in hoge frequentie de extreme ultraviolette straling waar die door de relatief koele zonnecorona wordt uitgestraald, zoals waargenomen door SWAP, maar ook de verschijnselen die bij lagere temperaturen gebeuren in de dichte chromosfeer juist boven het oppervlak. Bovendien onderzoekt het de snelle variabiliteit van de uiterst hete corona. Zijn twee metalen filterkanalen onderzoeken de extreme ultraviolette frequentiebanden, maar ook het zachte röntgenbereik waarin de tien miljoen graden hete corona zichzelf uitdrukt.'