Gewichtloze washandjes en zwevende douches

Hygiënische uitdagingen in de ruimte

We vinden persoonlijke hygiëne allemaal heel gewoon. Maar voor de astronauten aan boord van het International Space Station (ISS) is het een uitdaging van formaat. In dit verband is gewichtloosheid, of beter microzwaartekracht, enigszins vervelend. Niet alleen de ruimtevaarders zelf zweven rond, maar ook al hun persoonlijke bezittingen.

Waakzaamheid is dus geboden: tandpasta en tandenborstels moeten goed opgeborgen worden of men vindt ze nooit meer terug... Dit is de praktische kant. Maar er zijn ook fysische problemen. In de ruimte zweet je meer en maak je minder speeksel aan, wat leidt tot een hoger risico op tandplak.

Water is kostbaar

Het ruimtestation moet zo efficiënt mogelijk functioneren. Water is er bijzonder kostbaar. Daarom wordt het gerecycleerd en zoveel mogelijk opnieuw gebruikt. Het wordt aan de vochtige lucht en vaste afvalstoffen onttrokken. Ook de urine van de bemanning wordt opgevangen en gerecycleerd tot water. Het gezuiverde water is heel goed drinkbaar en zuiverder dan het meeste water dat we op de aarde drinken.

In gewichtloosheid krijgt het menselijk lichaam, zoals dokters het stellen, te maken met een 'kleinere gastrointestionale transittijd'. Anders gezegd: astronauten moeten meer naar het toilet. En dat is in de ruimte een uitdaging op zich. Astronauten moeten zichzelf vasthouden op het toilet, want anders zweven ze weg.

Het toilet werkt enigszins als een stofzuiger: een krachtige ventilator en een afzuigsysteem zorgen ervoor dat alles in de juiste richting beweegt. De vaste afvalstoffen worden gedroogd en komen terecht in zakken met een sterk desinfecterend middel. Die worden vervolgen verzegeld in een luchtdichte box.

Alle afval aan boord van het station wordt verzameld in een Russisch Progress-ruimteschip. Dit onbemande ruimtevrachtschip bevoorraad het ISS regelmatig en verbrandt nadien in de atmosfeer van de aarde. Niet alleen oude voedselcontainers of plastic verpakking verbrandt daarbij in de dampkring, maar bijvoorbeeld ook kledij.

In gewichtloosheid is er tot nu toe immers nog geen praktische manier om kleren te wassen. Het water zou niet in broeken of hemden dringen, maar errond blijven hangen of op zijn best eraan blijven kleven als een olievlek. In plaats daarvan gooien astronauten hun kleren weg nadat ze ze drie keer hebben gedragen.

Huidverzorging in de ruimte

De huid van een astronaut droogt in de ruimte veel vlugger uit en verdient daarom bijzondere aandacht. Bij elke ruimtemissie zijn lotions en crèmes een absolute must, zowel voor astronauten als astronautes. Een ruimtevaarder verliest in de ruimte per dag drie gram huid, dubbel zoveel als op de aarde.

Tijdens een standaardvlucht van een half jaar loopt dat dus al gauw op tot meer dan een halve kilo. Met gemiddeld drie bemanningsleden in het ISS is dat goed voor meer dan anderhalve kilogram dode huidcellen die in het station rondvliegen. Daarom filtert het life-support systeem van het station de lucht en verwijdert het rondzwevende deeltjes als stof en huidschilfertjes. Maar het doet nog veel meer: het zuivert de lucht en verwijdert ongewenste geuren en gassen.

In een gesloten omgeving zijn mensen snel heel gevoelig aan geurtjes. Parfum, luchtverfrissers en alles wat sterke geuren veroorzaakt is absoluut verboden. Je kan immers niet zomaar even een raampje openzetten om het station te verfrissen...

Maar er is nog een andere reden waarom hygiënische producten op basis van alcohol moeten gemeden worden aan boord van het ISS. De watervoorraad aan boord wordt deels aangevuld door recyclering van de vochtigheid. "Als die vochtige lucht alcohol bevat, dat zal het gerecycleerde product geen water zijn, maar pure vodka", verklaart Anatoli Noskin van het Russisch Instituut voor Biomedische Problemen.

Douchen in gewichtloosheid

Niemand van ons wil een dagelijkse douche of een heet bad missen. Douchen in de ruimte is wel heel moeilijk voor te stellen. Maar toch... het is mogelijk in de ruimte een douche te nemen. Maar het is ook een feit dat... de meeste astronauten dat niet doen. De reden is dat douches in de ruimte niet zo bijzonder goed werken.

Zoals alles in een baan om de aarde is het water dat uit de douchekop stroomt immers gewichtloos en het zweeft vrij rond in plaats van op het lichaam van de astronaut te stromen. Het water moet dus in de douchecabine rondgesproeid worden en men moet daarbij een speciaal ademhalingstoestel dragen om te vermijden dat men water binnenkrijgt en stikt.

De mist van rondzwevende druppeltjes blijft niet vanzelf aan het lichaam kleven: door de gewichtloosheid en de oppervlaktespanning moet het water over het lichaam uitgesmeerd worden. Zodra de druppeltjes in contact komen met de huid, vormen ze een film die de neiging heeft nogal stevig te blijven vastkleven en die moet afgewreven of zelfs afgekrabd worden als zonnebrandlotion.

Aan boord van het vroegere ruimtestation Mir was de douche zo onpopulair bij de kosmonauten en astronauten dat ze de douchecabine zonder meer de ruimte ingooiden!

Maar hoe zit het dan met de persoonlijke hygiëne in de ruimte? Het antwoord is eenvoudig: astronauten en kosmonauten wassen zich met vochtige handdoeken en sponzen. Niet zo comfortabel? Ruimtereizigers verkiezen deze methode veruit boven de lastige douche. Volgens de Rus Valeri Poljakov, die 437 dagen aan één stuk in de ruimte bleef en die voor zijn persoonlijke hygiëne vochtige doeken gebruikte, was het met zijn huid na de vlucht zelfs beter gesteld dan ervoor.

Gelegenheid voor zaken

Alle bemanningsleden krijgen voor hun vlucht een Hygiene Kit. Die is zo groot als een aktetas en bevat alles wat nodig is om er in de ruimte netjes uit te zien: tandenborstels, scheerapparaten, kammen, scheerlotions en... een spiegel. Ook shampoo, tandpasta en crèmes zijn onontbeerlijk.

De hygiënische producten zijn niet alleen nodig om er astronauten en kosmonauten goed te doen uitzien. Er is ook een belangrijke psychologische factor mee verbonden. In de ruimte, honderden kilometers boven het aardoppervlak aan boord van een ruimtestation is het belangrijk een stukje 'thuis' te creëren. Daarom nemen de meeste astronauten hun favoriete hygiënische producten mee naar het ruimtestation.

ESA wil commercieel samenwerken met Europese bedrijven die zich met hygiëne en cosmectica bezighouden. Een bepaald product wordt dan niet alleen wereldwijd gewaardeerd door klanten, maar het kan ook hoge toppen scheren in de ruimte. Dat is echter niet voor elk product weggelegd. De ruimte legt immers strenge eisen op in verband met veiligheid en functionele vereisten.

ESA zoekt innoverende bedrijven die net als het ruimteagentschap gedreven worden door vernieuwing, uitmuntendheid, visie, ambitie en waarden. Welk bedrijf wil tot de weinige behoren die hoge toppen scheren out of this world, aan boord van het internationaal ruimtestation?

(ISS Business Newsletter - April 2006)