Komeet aan het zonnebaden

Vanaf de aarde was komeet Maccholz 1 niet op zo’n korte afstand van de zon te zien. Daarvoor schijnt de zon te fel. Maar SOHO, het Solar and Heliospheric Observatory dat zich op een afstand van 1,5 miljoen kilometer in de ruimte bevindt, is juist gebouwd voor waarneming van de zon en haar directe omgeving.

De zonneschijf en de zonsomgeving wordt in verschillende delen van het ultraviolette licht bekeken. En met de instrumenten LASCO (Large Angle and Spectrometric Coronagraph) en UVCS (Ultraviolet Coronagraph Spectrometer), wordt de felle zonneschijf afgedekt. Zo kan de corona, de zwak lichtende zonneatmosfeer, ook in het zichtbare deel van het licht en in het ultraviolet worden bestudeerd.

Uit de beelden met LASCO werden gemaakt, werd dinsdag al een fraaie ‘film’ samengesteld. Daarop is te zien hoe komeet Machholz 1 op korte afstand de zon passeert. Komeet Maccholz 1 is een periodieke komeet, die eens in de 5,3 jaar in een langgerekte baan om de zon loopt. Toen hij in 1996 de zon passeerde, werd hij ook door SOHO waargenomen. In 2007 scheert komeet Maccholz 1 opnieuw langs de zon.

Kamikaze-kometen

Komeet Maccholz heeft de passage van de zon overleefd. Het is dus geen kamikaze-komeet. In de ruim zes jaar dat SOHO de zon waarneemt, ontdekte het instrument meer dan honderd nog onbekende kometen. Zo’n negentig procent daarvan scheert rakelings langs de zon en verdampt door de zonnehitte. Omdat SOHO hun allerlaatste vlucht zag, worden ze ook wel kamikaze-kometen genoemd.

"De kamikaze-kometen die SOHO ontdekte, zijn vermoedelijk fragmenten van een hele grote komeet die geleidelijk in stukken is gebroken,” vertelt dr. Brian Marsden van het Center for Astrophysics in Cambridge, Massachusetts. “Misschien zijn ze het restant van de komeet die de Griekse astronoom Ephorus 372 jaar voor onze jaartelling in twee stukken zag breken. Dat zou mooi kloppen met mijn berekeningen dat twee kometen rond het jaar 1100 in sterk op elkaar lijkende banen rond de zon scheerden.

“Door de getijdewerking van de zon werden die twee steeds verder uit elkaar getrokken. Zo ontstond de familie van Kreutz-zonnescheerders, genoemd naar Heinrich Kreutz uit Kiel, die honderd jaar geleden al vaststelde dat veel van de rakelings langs de zon scherende kometen uit dezelfde richting komen. De moederkomeet moet werkelijk reusachtig zijn geweest.

“Op grond van het aantal fragmenten dat SOHO als het ware in de zon zag duiken, kan namelijk worden afgeleid dat het om minstens twintigduizend brokstukken gaat.”

Zonsuitbarsting

Komeet Maccholz 1 heeft een heel andere baan dan deze brokstukken en ontkomt dus aan hun lot. Toch ging ook Maccholz 1 door het oog van de naald. Nog geen paar uur nadat de komeet zij dichtste punt tot de zon voorbij was, deed zich een zware zonsuitbarsting voor. Daarbij schoot een coronale massa-uitstoting (CME) met hoge snelheid de ruimte in.

Uit de 'film' die SOHO daarvan maakte, is te zien dat de uitgestoten zonnemassa’s de komeet makkelijk hadden kunnen teisteren. Dat dat niet gebeurde, kwam doordat de massa-uitstoting zich aan de achterzijde van de zon voordeed. Zowel de komeet als onze aarde bevonden zich in de tegenovergestelde richting.

Dat komeet Machholz 1 dit jaar zo goed en met zo’n lange staart is te zien, is nog een raadsel. Eerder in 1996 en waargenomen met dezelfde instrumenten van SOHO was dat niet het geval. “We gaan de beelden die zijn gemaakt met LASCO en UVCS uitgebreid bestuderen,” zegt Paal Brekke, ESA’s adjunct wetenschappelijk projectleider van SOHO. “Hopelijk komen we er dan achter waarom Machholz 1 zich nu zo uitzonderlijk gedraagt.”